Η Θεσσαλονίκη, και οι Εβραίοι.

Παρουσιάζω σήμερα  ένα απόσπασμα από το βιβλίο Το Παραμύθι της Θεσσαλονίκης του Γ.Θ. Βαφόπουλου, που όταν δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στα πλαίσια ενός λευκώματος αφιερωμένου στην πεντηκονταετηρίδα της Θεσσαλονίκης ως ελεύθερη πόλη (1962),  προκάλεσε έντονες αντιδράσεις εναντίον του συγγραφέα, κατασχέθηκε, και μάλιστα χαρακτηρίστηκε ως «αντεθνικό και προδοτικό».

Ο λόγος ήταν ότι σε κάποιο σημείο, αναφερόμενος ο συγγραφέας στους πάμπολλους Εβραίους της πόλης, χαρακτήρισε την Θεσσαλονίκη ως «Εβραιούπολη», κάτι που θεωρήθηκε ως προσβολή του εθνικού χαρακτήρα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης.

Αρνήθηκε δηλαδή την ελληνικότητά της!!!!!!

Σε κάποιο άλλο σημείο του άρθρου του, ο Βαφόπουλος είχε την απρονοησία να γράψει πως ανάμεσα στα διάφορα ξένα στοιχεία που κατοικούσαν παλιά στην Θεσσαλονίκη, υπήρχαν και οι Βλάχοι.

Με το όνομα αυτό στη Μακεδονία ήταν γνωστοί οι «ρουμανίζοντες», που ονομάζονταν και Ρουμανόβλαχοι.

Όμως, κατά την τότε κυβέρνηση, Βλάχοι λέγονταν και όλοι οι Έλληνες της Πίνδου και της Θεσσαλίας.

Πως τολμούσε λοιπόν ο «προδότης» Βαφόπουλος να διαχωρίζει τους Βλάχους από τους Έλληνες;

Δεν αποτελούσε αυτό μια «δόλια άρνηση της ελληνικότητας των Βλάχων της Πίνδου και της Θεσσαλίας»;

Μια άλλη απρέπεια του συγγραφέα ήταν να χαρακτηρίσει την πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου κατά τον Α’Π.Π ως «ανταντόφιλη», και την πολιτική του βασιλιά Κωνσταντίνου  ως «γερμανόφιλη». Αυτό όμως αποτελούσε μια ύβρη προς την μνήμη του βασιλέως, διότι υπονοούνταν πως ο «βασιλεύς ήτο πράκτωρ των Γερμανών»!

Πλην όμως, ως γνωστόν, «ο βασιλεύς της Ελλάδος δεν είναι ειμή της Ελλάδος και μόνον πράκτωρ»!

Ας δούμε όμως τι ακριβώς γράφει ο Βαφόπουλος:

Η Θεσσαλονίκη ήταν γνωστή με την προσωνυμία «Εβραιούπολις». Κι’αληθινά, μ’ όλο που το ελληνικό στοιχείο, κυριαρχικά απλωμένο σε ολόκληρη τη πόλη, έδινε στον κοσμοπολίτικό της χαρακτήρα μια ξεχωριστή απόχρωση «ελληνικότητας», ωστόσο η «εβραϊκότητα»με τα καθαρά γραφικά της στοιχεία, έδειχνε πως υπερίσχυε στις διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Οι Εβραίοι κατείχαν τα κεντρικά σημεία της πόλης, σε συμπαγείς ενότητες ολόκληρων συνοικιών.

Η περιοχή της Αγίας Σοφίας προς το Καπάνι, όπου σήμερα ανοίγεται η οδός Ερμού, αποτελούσε ένα συνονθύλευμα από εβραϊκά σπίτια και μαγαζιά….

Ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλεως την εποχή εκείνη φαίνεται πως μόλις έφτανε  τις 160.000 κατοίκους.

Οι μισοί περίπου ήσαν Εβραίοι. Οι Έλληνες δεν ξεπερνούσαν τις 30.000.

Οι Τούρκοι έφταναν τις 35.000 περίπου.

Κι’ όλοι οι υπόλοιποι κάτοικοι, 15.000 περίπου, συνέθεταν ένα μωσαϊκό από Βούλγαρους, λίγους Σέρβους, Βλάχους, Αρμένιους, Αρβανίτες, Γάλλους, Ιταλούς, Αυστριακούς, Ντονμέδες, ακόμη και Γύφτους…

Αν αυτές οι ετερόκλιτες ομάδες των κατοίκων της Θεσσαλονίκης είχαν δημιουργήσει, από την ανάγκη της καθημερινής ζωής, στενές επαφές μεταξύ τους, στον τομέα των εμπορικών και επαγγελματικών συναλλαγών, όμως στις υπόλοιπες εκδηλώσεις της ζωής τους αποτελούσαν κάστες κλειστές, που αντίκρυζαν σχεδόν εχθρικά η μία την άλλη….

Οι Έλληνες δεν είχαν ούτε κοινωνικές, ούτε άλλου είδους σχέσεις, εκτός από τις εμπορικές, με τους Εβραίους και τους Τούρκους.

Τους χώριζε όχι μονάχα η διαφορά της θρησκείας, που την εποχή εκείνη είχε μια εντελώς ειδική βαρύτητα στη ζωή μας, αλλά και πολλές προκαταλήψεις, που δημιουργούσαν τη δυσπιστία και την αντιπάθεια.

Και στη δημιουργία των προκαταλήψεων και της δυσπιστίας προ πάντων προς τους Εβραίους, δεν ήσαν εντελώς ανεύθυνοι  οι τελευταίοι τούτοι.

Καμιά προσπάθεια από μέρους τους δεν είχε γίνει, για κάποιο πλησίασμα προς το ελληνικό στοιχείο.

Επειδή οι Έλληνες, απ’ όλους τους άλλους Χριστιανούς ήσαν ο ισχυρότερος παράγοντας στη Θεσσαλονίκη, που άπλωνε την εμπορική του δραστηριότητα σε κοινά πεδία με τους Εβραίους, τούτοι τους αντιμετώπιζαν πάντοτε με το αντίμαχο πνεύμα του ανταγωνιστού.

Από τους Εβραίους μονάχα οι νεότεροι μιλούσαν παραφθαρμένα ελληνικά, υποχρεωμένοι σε τούτο από την ανάγκη των εμπορικών συναλλαγών. Μεταξύ τους μιλούσαν το γνωστό ισπανοεβραϊκό ιδίωμα, που ήταν μια εντελώς παραμορφωμένη ισπανική διάλεκτος, με πλήθος από επίσης παραμορφωμένες λέξεις άλλων γλωσσών, και με άφθονους τοπικούς ιδιωματισμούς, που τους είχε δημιουργήσει η απομονωμένη ζωή τους, στον ξένο αυτό τόπο, επί τετρακόσια ολόκληρα χρόνια.

Η σχολική τους μόρφωση ήταν σχεδόν αποκλειστικά γαλλική.

Αρκετοί από αυτούς φοιτούσαν και στα ιταλικά σχολεία και σε άλλα ξένα.

Δεν υπήρξε όμως ούτε μία περίπτωση Εβραίου, και λίγα ακόμη χρόνια μετά την απελευθέρωση, που να φοίτησε σε ελληνικό σχολείο.

Ως το 1912 υπήρχε πλήρης κοινωνική και ψυχική διάσταση Ελλήνων και Εβραίων.

Πολύ αργότερα έπεσαν μερικά φράγματα κι’ έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια, για να εμφανισθούν μερικοί μαθητές σε ελληνικά σχολεία.

Οπωσδήποτε όμως, με τον καιρό είχαν παραμεριστεί οι παλιές προκαταλήψεις.

Και έπρεπε να έρθουν οι σκληρές μέρες της γερμανικής  κατοχής για να το νιώσουν οι Έλληνες πόσο συμπαθείς και πόσο οικείοι τους είχαν γίνει πια οι Εβραίοι…

Strange Attractor

Από το βιβλίο Το Παραμύθι της Θεσσαλονίκης, του Γ.Θ Βαφόπουλου, εκδόσεις: Παρατηρητής, 1997.